Pierwsza część artykułu poświęconego astmie oskrzelowej wyjaśnia w przystępnej dla pacjenta formie przyczyny powstawania astmy, jej najczęstsze objawy oraz sposoby oceny czynności układu oddechowego.
Spis treści:
- Przyczyny rozwoju astmy
- Typy astmy
- Objawy astmy
- Czynniki wywołujące objawy astmy
- Badania dodatkowe zlecane do rozpoznania astmy
Temat chorób alergicznych zagościł na dobre w czasopismach, programach telewizyjnych i rozmowach towarzyskich. Choroby alergiczne, wśród nich astma, w swoisty sposób stały się „modne”. Rzeczywiście, liczba zachorowań na schorzenia alergiczne gwałtownie wzrasta na całym świecie.
Szacuje się, że astma występuje u około 10-15% dzieci oraz u 5-10% dorosłych w skali całego globu. Przyczyny tej inwazji alergii nie są znane do końca. Ciekawe, że najwięcej chorych z astmą jest w krajach wysoko uprzemysłowionych. Nasuwa się nieodparta myśl o „daninie”, którą musimy płacić za zdegradowaną przyrodę... Jednak pierwotne przyczyny astmy nie są znane. Czynniki środowiskowe są ważne, ale to nie one są decydują o pojawieniu się objawów choroby. Astma jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. To uwarunkowanie nosi nazwę atopii. Zwróćmy uwagę, dlaczego u osób z atopią rozwijają się objawy astmy.
Przyczyny rozwoju astmy
Czym scena dla aktora, tym błona śluzowa oskrzeli dla astmy. Przekonują nas o tym wycinki pobrane ze śluzówki oskrzeli, które u chorych z astmą wykazują oznaki stanu zapalnego. I chociaż astma może być łagodna lub bardzo ciężka, ten stan zapalny w oskrzelach obserwowany jest w każdej postaci choroby, nawet najłagodniejszej. Ale zapalenie w astmie różni się zdecydowanie od zapalenia spowodowanego przez wirusy lub bakterie.
Jest to tzw. zapalenie alergiczne, w którym udział biorą liczne komórki (m. in. komórki kwasochłonne czyli eozynofile) oraz wydzielane przez nie substancje, nazywane mediatorami zapalenia alergicznego (np. histamina i leukotrieny). Niezwykła siła tych substancji sprawia, że zapalenie alergiczne „płonie” niby podpalona rafineria! Najważniejszym efektem tego nieustannego „pożaru” jest silny skurcz oskrzeli, innymi słowy, napad duszności w przebiegu astmy. Stosunkowo niedawne odkrycie tego „zapalnego” mechanizmu powstania duszności zmieniło zupełnie sposób leczenia astmy. Wcześniej leczono jedynie skurcz oskrzeli, obecnie leczymy jego przyczynę. Nowoczesne leczenie astmy polega na stałym stosowaniu silnych leków przeciwzapalnych, jakimi są sterydy kory nadnerczy.
Astma oskrzelowa, fot. panthermedia
Systematyczna i codzienna„kontrola” nad zapaleniem alergicznym uzyskana dzięki temu leczeniu kapitalnie zmniejsza liczbę duszności i praktycznie sprawia, że astma w niczym nie ogranicza chorego. Innym efektem zapalenia alergicznego, nad którym nie zapanowano jeszcze najlepiej, jest wolno postępujący proces pogrubienia i w efekcie usztywnienia ściany niegdyś bardzo elastycznych oskrzeli. To nieco tajemnicze zjawisko, jak przekonują badania, występuje nawet u chorych z lekką postacią astmy, którzy najczęściej czują się znakomicie! Tylko sterydy spowalniają ten proces.
Typy astmy
Okazuje się, że słowo „astma” nie określa jednej choroby, lecz raczej kilka chorób, które mają różne przyczyny. Jeżeli duszności trwają od dzieciństwa i towarzyszą im inne objawy, np. katar alergiczny lub alergiczne zapalenie skóry, to taką postać astmy określamy jako astmę oskrzelową atopową. Kiedyś nazywaną ją „zewnątrzpochodną”, ponieważ alergeny, które wyzwalają objawy tej choroby, pochodzą z „zewnątrz”, czyli ze środowiska człowieka.
Ale istnieje także astma „wewnątrzpochodna”, czyli, mówiąc poprawniej – nieatopowa. Objawy tej postaci astmy pojawiają się u osób dorosłych (późny początek astmy). Często towarzyszy im całoroczny i niealergiczny katar. Przebieg tej choroby zależy od nasilenia i liczby infekcji (np. zapalenia zatok), które nierzadko bardzo pogarszają wydolność oddechową chorego.
Czasami można spotkać się z określeniem „astma zawodowa”. Jest to szczególna postać astmy, która występuje po ekspozycji na środki chemiczne w miejscu wykonywanej pracy i dotyczy osób z atopią lub bez atopii. Przyjrzyjmy się teraz podstawowym i znanym od stuleci - objawom astmy.
Objawy astmy
Do najważniejszych objawów astmy należą:
- duszność w czasie wydechu,
- suchy i męczący kaszel,
- uczucie ucisku w klatce piersiowej,
- zadyszka po niewielkim (wcześniej tolerowanym bezproblemowo) wysiłku.
Krótkiego komentarza wymaga słowo „duszność”. Duszność jest to wrażenie braku tchu połączonego z lękiem przed „uduszeniem się” i słyszalne świsty w klatce piersiowej podczas wydechu. Kaszel w astmie jest męczący, suchy, często pojawia się w nocy. U dzieci kaszel może być jedynym objawem choroby. Ataki duszności mogą być poprzedzane nieprzyjemnymi objawami, jak świąd pod podbródkiem, dyskomfort w górnej części pleców, lęk.
Astma oskrzelowa u dzieci, fot. panthermedia
Czynniki wywołujące objawy astmy
Wiele czynników może wywołać objawy astmy, począwszy od różnych alergenów w powietrzu do zmian pogodowych. Są nimi roztocze kurzu domowego, pyłki traw, sierść i naskórek zwierząt, grzyby pleśniowe i karaluchy. Duszność wywołać może wszędobylski (niestety) dym tytoniowy, zanieczyszczone spalinami samochodowymi powietrze lub intensywne zapachy perfum!
Kaszel i duszność astmatyczna mogą pojawić się po wysiłku na zimnym powietrzu (jogging) lub, ku zaskoczeniu otoczenia, w czasie serdecznego śmiechu. Wirusowe choroby układu oddechowego zawsze pogarszają przebieg astmy i wymagają zwiększenia dawek stosowanych codziennie leków.
Nieoczekiwana duszność może pojawić się po niektórych lekach stosowanych w leczeniu chorób układu krążenia i po lekach przeciwzapalnych. Czasami uchodzi naszej uwadze duszność w przebiegu, np. zapalenia oskrzeli, którą tłumaczymy infekcją wirusową lub bakteryjną, gdy tymczasem pojawiła się po aspirynie, po którą sięgnęliśmy z powodu gorączki!
Warto pamiętać, że tzw. niesterydowe leki przeciwzapalne, stosowane powszechnie do zbicia gorączki, na ból głowy lub ból kregosłupa – mogą spowodować napad duszności.
Badania dodatkowe zlecane do rozpoznania astmy
Oczywiście, nie każda duszność oznacza astmę. Lekarze dysponują arsenałem badań, na których podstawie rozpoznanie astmy oskrzelowej jest pewne. Najlepiej, jeżeli rozpoznaniem i leczeniem tej choroby zajmie się lekarz alergolog lub specjalista chorób płuc. Wykonanie zleconych badań jest niezwykle istotne, ponieważ służy wyborowi najskuteczniejszego leczenia.
Podstawowym badaniem, który służy ocenie stanu i rezerw naszego układu oddechowego jest spirometria. Prawidłowe wykonanie spirometrii wymaga aktywnej współpracy pacjenta. W czasie tego badania zlecane jest wykonanie różnych manewrów oddechowych, np. maksymalnego powolnego wdechu, a potem natychmiastowego nasilonego wydechu. Jeżeli próba nie powiedzie się, należy badanie powtórzyć. Z kilku prób komputer wybiera najlepsze wyniki, które dokumentuje w postaci tabeli i wykresu.
Badanie astmy oskrzelowej, fot. panthermedia
Domowym sposobem pomiaru przepływu powietrza w oskrzelach jest pikflometr. Jest to proste urządzenie, które pozwala na obiektywną i codzienną ocenę zachowania się naszych oskrzeli. Obniżanie się kilku wyników pomiarów świadczy o zbliżającej się duszności i nakazuje szybkie użycie leku w aerozolu, rozszerzającego oskrzela. Innymi dodatkowymi badaniami służącymi do rozpoznania astmy są: skórne testy uczuleniowe, zdjęcie płuc, badania krwi. Podstawowe znaczenie w rozpoznaniu choroby, oprócz wyników badań, ma wywiad, czyli zgłaszane przez chorego niepokojące objawy.
Ciąg dalszy w części drugiej
