Spis treści:

1. Rozwój dziecka
2. Niepełnosprawność
3. Wspomaganie dziecka niepełnosprawnego
4. Animaloterapia
5. Dogoterapia
6. Cele terapii z udziałem psa

Zgodnie z aktualną wiedzą psychologiczną to właśnie pierwsze lata życia dziecka mają kluczowe znaczenie dla jego rozwoju holistycznego. Tworzenie dziecku wówczas odpowiednich warunków, by czas ten jak najlepiej i optymalnie wykorzystać, jest więc bardzo istotne, stąd jeśli w życiu dziecka, na wczesnym już etapie, pojawia się problem niepełnosprawności, jego rozwój staje się zagrożony i podlega ograniczeniom [1].

Rozwój dziecka 

Dziecko w toku swojego rozwoju podlega bardzo wielu zmianom, między innymi fizycznym – rośnie, zwiększa się jego waga, nabywa i doskonali poszczególne umiejętności, rozwija funkcje poznawcze, uczy się i przyswaja wiedzę, wiadomości oraz informacje. Zdecydowanie niekorzystną sytuacją jest stwierdzenie zaburzeń w sferze rozwojowej u dziecka, co budzi największy niepokój u rodziców, którzy stają przed wyzwaniem kształtowania i wychowania dziecka ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi. Często niewiedza budzi lęk i objawia się panicznym poszukiwaniem ratunku dla swojego dziecka z jednoczesnym poczuciem winy. Nie zawsze jednak pomoc taka się znajduje, a rodzice wraz z dzieckiem stają przed wyzwaniem radzenia sobie z „łatką” innego [1].

Niepełnosprawność 

W praktyce klinicznej możemy spotkać się z wieloma rozpoznaniami stanowiącymi o opóźnieniu psychoruchowym: obniżone napięcie mięśniowe, zespół Downa, mózgowe porażenie dziecięce, encefalopatia, autyzm, cukrzyca czy wady serca oraz wiele innych. Praca z dzieckiem niepełnosprawnym nasuwa wiele pytań, między innymi o to, czy z niepełnosprawności dziecko będzie można wyprowadzić całkowicie. Należy jednak mieć na uwadze, że sam problem niepełnosprawności jest wynikiem wielu procesów i zaburzeń: środowiskowych czy organicznych. Należy więc potraktować tę cechę dziecka jaka stałą, towarzyszącą mu przez resztę jego życia [1].

Wspomaganie dziecka niepełnosprawnego 

Bardzo ważne jest podjęcie wczesnego wspomagania dziecka z niepełnosprawnością, za czym przemawia wiele badań naukowych. Mózg dziecka podczas rozwoju jest bardzo plastyczny i ma zdolności do przyjmowania i przetwarzania dużej ilości wiedzy i informacji, przez co reakcje na bodźce są intensywne i pozwalają na wywołanie znaczących zmian. W przypadku zaburzeń, które mają postępujący charakter, istnieje prawdopodobieństwo zahamowania jego dalszego rozwoju, a nawet jego całkowite zatrzymanie. Inną znaczącą kwestią jest także fakt, że dzieci mają lepsze zdolności przystosowawcze i chętniej angażują się w działania rehabilitacyjne, co sprawia, że osiągają przy tym lepsze efekty, a ich postępy są znaczne. Z większą łatwością niż dorośli dzieci generalizują to, czego się nauczyły, czyli łatwiej przyjmują w poczet swoich zachowań nawyki. Te umiejętności, które nabyte są jako pierwsze, utrwalają się najbardziej i są najtrudniejsze do zmiany. Wczesna diagnoza oraz wczesne podjęcie rehabilitacji jest korzystne zarówno dla dziecka, poddając go wielu działaniom stymulującym i wpływając pozytywnie na jego funkcjonowanie, jak również dla rodziców, którzy zauważają efekty działań terapeutycznych [1].

Animaloterapia 

Już w pierwotnych społecznościach zwierzęta miały do siebie przypisane spostrzeżenie, że mają pozytywne oddziaływanie na człowieka – i choć wówczas sądzono, że ich zdolności są nadprzyrodzone, to już w tych kulturach panowała powszechna wiedza dotyczącą terapeutycznego działania obcowania ze zwierzętami. Najbardziej udomowionym zwierzęciem przez człowieka na przestrzeni wieków stał się pies i jak widać to na przykładzie państwa sumeryjskiego, stawiano go na piedestale, przypisując mu moce bóstwa [2].

Terapia z udziałem zwierząt jest typem terapii kontaktowej, a interakcje, w jakie wchodzi człowiek ze zwierzęciem, mają bardzo zróżnicowany charakter. Terapia z udziałem zwierząt sprawdza się w wielu schorzeniach i niepełnosprawnościach, między innymi u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, z zespołem Downa, z autyzmem, z nadpobudliwością psychoruchową, z deficytami uwagi, z dziecięcym porażeniem mózgowym; leczniczo wpływa na dzieci niewidome, niesłyszące, niedostosowane społecznie, z problemami w zakresie komunikacji, z trudnościami w nauce czy też u osób samotnych i zagubionych [2].

Dogoterapia 

Jedną z form animaloterapii jest terapia z udziałem psów, a jej fachowa nazwa to dogoterapia. Ten rodzaj terapii kontaktowej jest chętnie wykorzystywany w rewalidacji osób niepełnosprawnych, a w ostatnim czasie zyskuje coraz większą popularność. Pomimo rozgłosu, jaki dokonuje się obecnie, niewiele jest udokumentowanych klinicznie badań na temat wykorzystania tej metody w procesie rehabilitacji i rewalidacji dzieci niepełnosprawnych. Jej skuteczność i pozytywne oddziaływanie jest za to poparte szerokimi obserwacjami, z których wnioskuje się o korzyściach z jej zastosowania. Bardzo ważnym elementem jest jednak osoba prowadząca cały proces, a mianowicie konieczna jest obecność wykwalifikowanego pedagoga prowadzącego zajęcia.

W Polsce obok terminu „dogoterapia” wykorzystuje się czasami nieco odmienną nomenklaturę, określając ten rodzaj animaloterapii jako „kynoterapia” czy „canisterapia”, jednak najszerzej rozumianym i najczęściej stosowanym terminem jest właśnie „dogoterapia”.

Dogoterapia, fot. panthermedia

Usprawnianie dziecka z udziałem psa opiera się na wieloaspektowym oddziaływaniu i uważane jest za metodę najbardziej naturalną, co nie oznacza, że można ją traktować jako najprostszą – łatwą do zastosowania w warunkach domowych. Oczywistym jest, że dla człowieka kontakt z psem jest czymś naturalnym, jednak nie ten aspekt świadczy o naturalności metody, a fakt, że sama obecność psa może mieć pozytywne oddziaływanie, ale nie przyniesie odpowiednich efektów w kontekście terapii. Niezwykle ważna jest obecność wykwalifikowanego specjalisty, który proces terapeutyczny ukierunkuje w określoną stronę.

Pierwotnie uważano, że głównym atutem jest fizyczny kontakt z psem – podanie łapy bądź przytulenie się, czyli tworzenie więzi na bazie kontaktu fizycznego. Jednak pies podczas procesu terapeutycznego pełni głównie rolę motywującą – zachęca do wykonania danego zadania czy danego rodzaju aktywności. Badania naukowe, jakie dotychczas zostały przeprowadzone, stwierdzają o negatywnym wpływie kontaktu fizycznego na stan zdrowia psa, dla którego tego typu zachowania nie są naturalne, stąd w terapii raczej są unikane. Najważniejszym zadaniem psa podczas zajęć jest stanowienie bodźca, impulsu do podejmowania działania i aktywności przez uczestnika.

Choć głównym aspektem oddziaływania obecności psa jest motywowanie do działania, równolegle kształtowane są nawyki związane z przebywaniem ze zwierzętami. Wymienić tu można nawyki higieniczne, jak choćby mycie rąk po kontakcie z psem czy forma nauki samodzielności poprzez prowadzenie psa na smyczy [3].

Cele terapii z udziałem psa 

Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi czerpią wiele korzyści z obcowania z psem podczas procesu terapeutycznego. Przede wszystkim łamana jest bariera, niwelowany strach przed kontaktem ze zwierzęciem, co wyraża się poprzez wejście w interakcję oraz coraz pełniejszą akceptację. Nawiązywanie kontaktu z psem wywołuje pozytywne emocje u dziecka, a wraz z tym pobudzane są jego zmysły- – węch, słuch, wzrok, dotyk. Koncentracja uwagi to kolejny aspekt wynikający z obecności psa, a co więcej – dziecko uczy się budowy zwierzęcia. Ponadto uczestnik zajęć nabywa umiejętność orientacji swojego ciała oraz doskonali swoją sprawność psychoruchową. Częstym efektem obcowania z psem jest także relaksacja i wywoływanie spontanicznej aktywności u dziecka polegającej na podejmowaniu zabawy z psem [4].