Spis treści:

1. Co to jest sepsa?
2. Co powoduje sepsę?
3. Jak rozpoznać, że dziecko może mieć sepsę?
4. Czy są badania potwierdzające, że dziecko ma sepsę?
5. Co robić gdy podejrzewam sepsę u mojego dziecka?
6. Jak przenoszą się zakażenia powodujące sepsę?
7. Kto jest najbardziej zagrożony zachorowaniem na sepsę?
8. Czy można zaszczepić się przeciwko sepsie?
9. Dlaczego w regionach zagrożonych sepsą meningokokową szczepi się nastolatki, a pomija najmłodsze dzieci
10. Czy dorosły powinien zaszczepić się przeciwko meningokokom?
11. Co grozi osobom mającym kontakt z chorym na sepsę? Jak powinny się zabezpieczyć?
12. Czy można zachorować na sepsę więcej niż raz?

Sepsa to obecnie jedno z najczęściej używanych słów, jeżeli mowa o poważnych chorobach dotykających dzieci. Wokół tej choroby narosło wiele nieporozumień i mitów. Wydaje się, że w powszechnej świadomości rodziców nadal brak pełnego zrozumienia czym jest to schorzenie i jak najlepiej mu zapobiegać. Poniższy tekst przedstawia odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania dotyczące sepsy.

Co to jest sepsa?

Sepsa, czyli inaczej posocznica (z łaciny sepsis), jest to gwałtowna, uogólniona reakcja organizmu, spowodowana przez krążące we krwi mikroorganizmy oraz ich toksyny. Sepsa jest więc synonimem zakażenia uogólnionego (zakażenia krwi).

Co powoduje sepsę?

Sepsę powodują najczęściej bakterie o dużej zjadliwości, takie jak meningokoki, pneumokoki, Haemophilus influenzae grupy B, ale także inne bakterie (jak np. Salmonella, czy paciorkowce). Przyczyną sepsy mogą być też wirusy i grzyby. Tak więc ogólna nazwa "sepsa" nie mówi nic o przyczynie zakażenia. Ostatnio nagłaśniane przypadki sepsy u dzieci, a wcześniej - wśród żołnierzy, były w większości spowodowane przez meningokoki (bakteria Neisseria meningitidis).

Jak rozpoznać, że dziecko może mieć sepsę?

Sepsa powstaje na skutek zakażenia, więc początkowe objawy mogą wyglądać jak banalna infekcja dróg oddechowych czy nieżyt żołądkowo-jelitowy. Jeżeli zakażenie przechodzi do krwi i rozsiewa się na cały organizm, objawia się to nagłym pogorszeniem stanu dziecka. Zwykle występuje wtedy wzrost temperatury ciała, znaczne osłabienie, przyspieszenie akcji serca i oddechu, zblednięcie lub zasinienie określonych części ciała, zaburzenia świadomości (przymroczenie, utrata przytomności), wymioty.

W ciężkiej sepsie pogorszenie rozwija się bardzo gwałtownie i może doprowadzić do śmierci w ciągu dosłownie paru godzin. Objawem niezwykle niepokojącym, który zawsze powinien zaalarmować rodziców dziecka, są tzw. wybroczyny, czyli pojawiające się na skórze ciemnoczerwone plamy różnej wielkości, nie ustępujące po ucisku, spowodowane zakrzepami krwi w naczyniach. Niestety nie ma typowych objawów zapowiadających sepsę i nie da się w pełni przewidzieć jej przebiegu.

Czy są badania potwierdzające, że dziecko ma sepsę?

Niestety nie ma badania, które wykonane w Poradni lub na Izbie Przyjęć, pozwoliłoby na jednoznaczne powiedzenie czy dziecko ma sepsę czy nie. Badaniem potwierdzającym zakażenie krwi jest wyhodowanie bakterii z posiewu krwi. Niestety posiew krwi daje wstępny wynik dopiero po co najmniej 48-72 godzinach, a wynik ostateczny nawet dopiero po tygodniu. Dziecko z sepsą zwykle ma znacznie podwyższone parametry zapalne (OB, CRP, leukocytoza), ale istnieje wiele innych chorób dających podwyższenie tych parametrów, więc nie można opierać się wyłącznie na tych wynikach. Wstępne rozpoznanie sepsy (przed uzyskaniem wyniku posiewu krwi) opiera się najczęściej na doświadczeniu i wiedzy lekarza, popartym starannym badaniem dziecka i jego obserwacją.

Co robić gdy podejrzewam sepsę u mojego dziecka?

Dziecko z niepokojącymi objawami chorobowymi powinno być jak najszybciej zobaczone przez lekarza, który zdecyduje o dalszym postępowaniu. Nasilone, gwałtownie narastające objawy sugerujące sepsę, wymagają natomiast jak najszybszego udania się na Izbę Przyjęć najbliższego Szpitala (nawet z pominięciem lekarza rejonowego). Nawet jeżeli objawy nie są zbyt nasilone, dziecko z podejrzeniem sepsy zawsze powinno być przyjęte do Szpitala celem nadzoru i wykonania niezbędnych badań.

Jak przenoszą się zakażenia powodujące sepsę?

Zakażenia powodujące sepsę przenoszą się najczęściej tak jak większość zakażeń górnych dróg oddechowych, to jest drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt, na przykład przez picie z jednej butelki, jedzenie tych samych kanapek, korzystanie ze wspólnych sztućców, całowanie się, lub inny bliski kontakt.

Kto jest najbardziej zagrożony zachorowaniem na sepsę?

Na sepsę chorują najczęściej osoby o obniżonej odporności, ale może ona dotknąć człowieka wcześniej zupełnie zdrowego. Wśród dzieci istnieją dwa szczyty wiekowe zachorowań: u dzieci najmłodszych (do 2-3 roku życia) oraz wśród nastolatków. Ostatnio występujące przypadki sepsy spowodowanej przez meningokoki są szczególnie groźne i częste wśród nastolatków, którzy są grupą podwyższonego ryzyka zachorowania.

Sepsa, fot. panthermedia

Wśród nastolatków najwięcej zachorowań dotyczy osób nieprzestrzegających codziennej higieny (jak opisano w punkcie 6), często przebywających w warunkach ścisłego kontaktu z wieloma osobami (dyskoteki, kluby sportowe, lokale rozrywkowe) oraz palących papierosy i/lub używających narkotyków. Ponadto za grupę szczególnego ryzyka zakażenia meningokokowego i sepsy uważa się osoby przemęczone, poddane przewlekłemu stresowi, żyjące w warunkach przeludnienia (akademiki, internaty, koszary, lokale socjalne) a także dzieci przewlekle narażone na bierne palenie tytoniu.

Czy można zaszczepić się przeciwko sepsie?

Nie istnieje jedna szczepionka przeciwko sepsie, można natomiast szczepić się przeciwko poszczególnym bakteriom powodującym sepsę. Szczepienia te nie są uwzględnione w kalendarzu szczepień obowiązkowych. Wymagają oddzielnego wystawienia recepty i poniesienia pełnego kosztu zakupu szczepionki. Bakterie powodujące sepsę, przeciwko którym mamy szczepionki, to przede wszystkim pneumokoki (Streptococcus pneumoniae) oraz Haemophilus influenzae. Istnieją też szczepionki przeciwko meningokokom (Neisseria meningitidis), ale zabezpieczają one tylko przed niektórymi typami meningokoka (NIE przed typem B).

Dlaczego w regionach zagrożonych sepsą meningokokową szczepi się nastolatki, a pomija najmłodsze dzieci

Większość inspektorów sanitarnych w Polsce zaleca w regionach zagrożonych sepsą meningokokową przeprowadzanie szczepień w grupie nastolatków (od 11-12 roku życia). Jest zgodne z rekomendacjami przyjętymi w większości krajów zachodnich. Zalecenie to wynika z następujących faktów:

• nastolatki są grupą największego ryzyka poważnych powikłań zakażeń meningokokowych. Spośród wszystkich grup wiekowych śmiertelność jest najwyższa właśnie wśród nastolatków - nawet przy wczesnym włączeniu odpowiedniego leczenia przekracza 20%.
• istniejące szczepionki zabezpieczają przed zachorowaniem na meningokoka typu C, który dominuje właśnie u nastolatków i młodych dorosłych. U mniejszych dzieci więcej zachorowań powoduje typ B, przeciwko któremu szczepionka nie zabezpiecza,
• specyfika szczepionki powoduje, że im mniejsze dziecko tym mniej skuteczna ("mniej immunogenna") jest szczepionka. U dzieci poniżej 12 miesiąca życia uzyskanie odporności wymaga zwykle podania 3 dawek szczepionki, a i tak u pewnego odsetka małych dzieci odporność wygasa nawet już po 1 roku od szczepienia

Istnieją wprawdzie kraje (np. Wielka Brytania), w których rutynowo szczepi się przeciwko meningokokom grupy C wszystkie zdrowe niemowlęta, ale nie jest to powszechnie przyjęta rekomendacja. Przykładowo: w USA nie zaleca się rutynowego szczepienia niemowląt przeciwko meningokokom, stosuje się natomiast - identycznie jak obecnie w naszym kraju w województwie opolskim - masowe szczepienia dzieci w wieku 11-18 lat. Ewentualne szczepienie dzieci poniżej 11 roku życia powinno dotyczyć przede wszystkim osób z tzw. grup ryzyka (np. dzieci z potwierdzonymi niedoborami odporności).

Można oczywiście rozważać masowe szczepienie dzieci w wieku poniżej 11 lat (w tym niemowląt), zamieszkałych na terenach, gdzie występuje duża liczba zachorowań na posocznice meningokokowe grupy C. Dotyczy to zwłaszcza dzieci mających liczne starsze rodzeństwo oraz dzieci żyjących w złych warunkach socjoekonomicznych, ale nie jest to wymóg formalny, a jedynie indywidualna decyzja nadzoru sanitarnego na danym terenie.

Czy dorosły powinien zaszczepić się przeciwko meningokokom?

Dorosły powinien zaszczepić się przeciwko meningokokom jeżeli należy do grup wysokiego ryzyka zachorowania (np. ma niedobory odporności). Można rozważyć szczepienie dorosłych zamieszkałych na terenach, gdzie występuje duża liczba zachorowań na posocznice meningokokowe grupy C, zwłaszcza jeżeli są to osoby mające kontakt z młodzieżą, lub żyjące w złych warunkach socjoekonomicznych.

Co grozi osobom mającym kontakt z chorym na sepsę? Jak powinny się zabezpieczyć?

Za zagrażający kontakt z osobą, u której rozwinęła się sepsa meningokokowa uważa się kontakt bezpośredni (np. picie z jednej butelki), lub przebywanie przez co najmniej kilka godzin we wspólnym pomieszczeniu przy zbliżaniu się do chorego na odległość poniżej 1 metra (jest to zasięg przenoszenia się zakażeń drogą kropelkową).

Wszytsko o sepsie, fot. panthermedia

Osoby, które miały opisany powyżej kontakt z osobą chorą powinny jak najszybciej otrzymać antybiotyk aby zapobiec ewentualnemu rozwojowi zachorowania. Antybiotyk, dawkę i drogę jego podania (doustny czy domięśniowy) wybiera lekarz. Nie ma sensu szczepienie osób z kontaktu - szczepionka działa z dużym opóźnieniem, a po kontakcie z chorym chodzi nam o jak najszybsze usunięcie ewentualnego zakażenia z jamy nosowo-gardłowej, co zapewnia tylko antybiotyk.

Czy można zachorować na sepsę więcej niż raz?

Tak. Ponieważ sepsę powodują różne bakterie, można chorować wiele razy. Osoby z niedoborami odporności mogą mieć nawet wielokrone zakażenia tą samą bakterią.