Zez (strabismus) jest schorzeniem oczu - zazwyczaj związanym z osłabieniem mięśni ocznych. Zez to nie tylko problem natury estetycznej - nieleczony może skutkować wieloma konsekwencjami natury medycznej. Z chorobą zezową wiążą się różnego rodzaju zabuczenia widzenia (jednoocznego oraz obuocznego). Etiologia występowania zeza u dziecka nie jest dokładnie poznana - wiadomo jednakże, że osoby obciążone genetycznie, w których rodzinie choroba zezowa występowała znajdują się w grupie ryzyka zapadnięcia na to schorzenie.
Zez jest objawem naturalnym u noworodka (mięśnie są słabsze), gdy jednak zez nie znika a utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące - rodzic niezwłocznie powinien zgłosić się z dzieckiem do lekarza okulisty.
Ważne! Choroba zezowa wcześnie zdiagnozowana, jest w znacznym stopniu uleczalna.
Zez - charakterystyka schorzenia
Choroba zezowa polega na nierównoległym ustawieniu gałek ocznych i koegzystujących zaburzeniach widzenia (prawidłowo funkcjonujące gałki oczne poruszają się harmonijnie w różnych kierunkach. Proces ten jest możliwy dzięki pracy mięśni, które poruszają okiem).
Ważne! W skutek takich następstw jak porażenie mięśni, a także niedowład jednego (bądź więcej) mięśni - dochodzi do dominacji mięśni, które nie uległy porażeniu. Efektem jest ustawienie oka w zezie o różnym kierunku odchylenia.
Przyczyny porażenia mięśni znajdują się w:
- schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego
- urazach
- zakażeniach
- siatkówczaku
Ważne! Choroba zezowa najczęściej występuje we wczesnym dzieciństwie - w tym okresie życia proces umożliwiający złączenie obrazów odbieranych przez dwoje oczu w jeden (fuzja) jest słabo wykształcony. Ponadto nie ma także mechanizmu, który mógłby likwidować niewłaściwą fiksację i umożliwić prawidłowe umiejscowienie obrazów regularnie na siatkówce obu oczu.
Istnieją różne podziały zeza m.in. klasyfikacja zeza na kierunek odchylenia oka. W tym zestawieniu znajduje się zez zbieżny oraz rozbieżny.
Zez zbieżny (oko odchylone jest w kierunku nosa). Przypadłość najczęściej pojawia się u dwulatków oraz trzylatków. Anomalia wywołana jest zbytnią akomodacją oka z wadą refrakcji. Ponadto bardzo często przyczyną nieprawidłowości jest nadwzroczność. W początkowej fazie może być to wada o charakterze niestałym, z czasem pojawia się coraz częściej.
Ważne! Zez zbieżny należy do najczęstszych rodzajów zeza u dzieci - dotyka jednego oka bądź dwóch.
Zez rozbieżny (oko odchylone jest w kierunku skroni). Podobnie jak ma to miejsce w przypadku zeza zbieżnego - schorzenie nie musi mieć początkowo tendencji stałej (oko może „uciekać” w kierunku skroni m.in. podczas takiej czynności jak oglądanie telewizji). Przyczyną zeza rozbieżnego jest krótkowzroczność.
Ważne! Czasem oczy zezują naprzemiennie.
Skutki nieleczenia choroby zezowej
Leczenie przypadłości jest niezmiernie istotne - efektem zignorowania schorzenia są poważne następstwa m.in.
- diplopia (podwójne widzenie)
- posługiwanie się tylko zdrowym okiem
W czasie czynności patrzenia, oczy ustawiane są bezwiednie tak, aby obraz danego przedmiotu padał na część plamkową siatkówki jedocześnie w obu oczach. W sytuacji, gdy dochodzi do anomalii (któreś mięśnie ujawniają przewagę czynnościową) - następuje odchylenie gałki ocznej od osi optycznej i jedyna możliwość, jaka pozostaje, to posługiwanie się jednym okiem.
Ważne! Oko, które jest odchylone od swej osi optycznej, ma zakłócony prawidłowy odbiór wrażeń wzrokowych - obraz ucieka z części plamkowej i tworzy się na obwodzie siatkówki.
W chorobie zezowej niemożliwością staje się prawidłowe widzenie obuoczne. Anomalia ta ma związek z tym, że obraz w oku fiksującym znajduje się w pewnej odległości od plamki żółtej. Odległość ta uwarunkowana jest od wielkości wady, która określana jest w stopniach. Efektem jest spowodowanie, że obraz, który odbierany jest z różnych obszarów siatkówki obu oczu - widziany jest podwójnie.
Niezmiernie istotne jest jak najszybsze rozpoczęcie procesu leczenia - ma to zasadnicze znaczenie dla zachowania wzroku oka zezującego.
fot. shutterstock
Diagnoza i leczenie
Bardzo istotną rolę w diagnozie odgrywa rodzic i jego szybka reakcja. Jeżeli tylko zauważymy niepokojące sygnały w postaci „uciekającego” oczka - niezwłocznie należy zgłosić się z dzieckiem do okulisty. Jak była mowa powyżej, od tego jak szybko rozpocznie się leczenie, zależy jego wynik.
Diagnoza jest stawiana w oparciu o szereg przeprowadzonych badań:
- ostrości wzroku
- przedniego oraz tylnego odcinka oka
- kąta zeza
- ruchów oczu
- obuocznego oka
- naprzemienne zakrywanie gałek ocznych
Ważne! Odpowiednie badanie oczu odgrywa kluczową rolę w temacie ustalenia przyczyn oraz rodzaju zeza.
Leczenie choroby zezowej u dzieci powinno zostać rozpoczęte jak najwcześniej (proces fuzji wykształca się do 6 roku życia). Terapia, która prowadzona jest przed ukończeniem tego wieku - to duże prawdopodobieństwo przywrócenia nie tylko prawidłowego ustawienia oczu, co wpływa znacząco na efekt estetyczny, ale również powodzenie na przywrócenie widzenia obuocznego.
Ważne! Po 10 - tym roku życia szanse na wyleczenie zeza znacznie maleją. Terapia w takim przypadku to zabieg operacyjny - przywraca on prawidłowe ustawienie gałek ocznych, jednakże bardzo rzadko dochodzi również do przywrócenia widzenia obuocznego.
Celem leczenia zeza jest:
- uzyskanie równoległego ustawienia oczu przy patrzeniu wprost
- poprawa widzenia oka niedowidzącego (jeżeli takowe ma miejsce)
- prawidłowa koordynacja ruchowa oczu
- uzyskanie widzenia obuocznego
Ważne! Leczenie choroby zezowej może trwać długie lata. Jest to proces trudny oraz złożony. W terapii bardzo istotna jest cierpliwość pacjenta - w przypadku najmłodszych, to rzadka cecha. Tak istotne jest dlatego zaangażowanie rodziców.
W procesie leczniczym niezbędna jest korekcja okularowa (poprawia wadę wzroku), a także szereg ćwiczeń, których zadaniem jest zapobiegać procesowi utrwalania się zeza.
Rehabilitacja wzrokowa należy do podstawowego leczenia zachowawczego, w jej skład wchodzi:
- Leczenie ortoptyczne (pozwala wyćwiczyć właściwe ustawienie gałek ocznych).
- Leczenie pleoptyczne (zadaniem ćwiczeń jest nauczenie dziecka patrzenia odpowiednią częścią siatkówki - plamką. Sukcesem terapii jest uzyskanie pełnej ostrości widzenia).
W przypadku, gdy ćwiczenia nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, przeprowadza się zabieg chirurgiczny - odbywa się on na zasadzie interwencji w mięśnie, które odpowiedzialne są za poruszanie gałką oczną. Skraca się mięśnie, które wymagają wzmocnienia a mięśnie, które powinny zostać osłabione, przesuwa się ku tyłowi.
Ważne! Należy pamiętać, że choroba zezowa to nie tylko defekt kosmetyczny. Nieleczona przypadłość uniemożliwia w wieku dorosłym, podjęcie zawodów, w których wymagane jest widzenie przestrzenne.
