Dziecko przeżywające stały i silny lęk jest przez cały czas pobudzone, co prowadzi do wyczerpania organizmu. Często w takich sytuacjach obniża się odporność dziecka wskutek czego łatwo zapada na różne infekcje. Pojawiają się także zaburzenia czynnościowe (np. bóle brzucha czy głowy bez stwierdzonej przez lekarza przyczyny) a następnie choroby z dużą komponentą psychogenną (między innymi zespół drażliwości jelita grubego, alergie, astma). Myśli dziecka krążą przez znaczną większość czasu wokół tego problemu, nie pozwalając skupić się na zabawie, kontaktach z rówieśnikami czy obowiązkach szkolnych.

Odczuwany przez dziecko lęk może przybrać formę napadów - dominują tu silne doznania somatyczne powodujące powstanie przekonań, że zaraz nastąpi utrata przytomności a nawet śmierć. Inną częstą postacią są fobie, w których lęk zostaje związany z określonym przedmiotem w środowisku zewnętrznym, lecz na ogół przedmiot ten nie jest źródłem fizycznego zagrożenia ani biologicznego niebezpieczeństwa. Fobie dotyczą najczęściej lęków przed zwierzętami, wysokością, otwartymi przestrzeniami, zamkniętą przestrzenią.

Silny lęk jest bardzo nieprzyjemnym odczuciem, dlatego też dzieci usiłują go zredukować wypróbowując różne sposoby działania. Każde zachowanie, które służy rozładowaniu napięcia lub takie, które choć na chwile je obniża, utrwala się, zwiększając prawdopodobieństwo pojawienia się go w przyszłości. Dlatego w trakcie rozwoju dziecka mogą pojawić się różne zaburzenia nerwicowe, które powstały na skutek radzenia sobie z przykrym napięciem emocjonalnym. Najczęściej spotykanymi strategiami radzenia sobie z silnym lękiem są:

• wegetatywna ucieczka w chorobę,
• występowanie u dziecka nawyków ruchowych (np. obgryzanie paznokci, ssanie palca, rogu poduszki, onanizowanie się, wyrywanie włosów - co chwilowo przynosi ulgę i obniża napięcie, ale także utrwala się i prowadzi do nawyków, które wtórnie przyczyniają się do wzrostu napięcia; dziecko wstydzi się obgryzionych paznokci szczególnie dlatego, że rodzice i nauczyciele wciąż zwracają mu na to uwagę, nierzadko karząc go za to),
• stosowanie reakcji przeciwstawnych, maskowanie lęku pozorną brawurą, błaznowaniem lub powagą,
• strategia poznawcza skierowana na zmianę sposobu percepcji siebie lub sytuacji,
• magiczne sposoby myślenia i działania (marzenie na jawie – czego dokonam, jakim wspaniałym bohaterem się okażę a także konfabulacje – czyli taki rodzaj marzenia na jawie, w który bardzo się chce uwierzyć, kłamstwa, które służą podwyższeniu samooceny, wprowadzaniu w błąd nie tylko innych, ale i siebie; często w takich sytuacjach dziecko traci poczucie co rzeczywiście jest prawdą a co nie),
• regresja (czyli cofnięcie się do wcześniejszego okresu rozwoju, gdzie dziecko czuło się bezpieczniej),
• myślenie magiczne (w którym ktoś lub coś może zmienić bieg wydarzeń),
• strategia ucieczki w wybrane zachowanie znoszące niepokój w danym momencie (ucieczka w jakiś rodzaj zajęcia, uzależnienie od telewizji, komputera).

CO NALEŻY ROBIĆ KIEDY DZIECKO SIĘ BOI:

• starać się zrozumieć jego lęk,
• określić czy jest on rozwojowy, jeśli tak – pamiętać, iż prawie wszystkie dzieci wyrastają z lęków typowych dla wieku,
• być przy dziecku w trudnych sytuacjach, wspierać go,
• pozwolić przez jakiś czas na unikanie sytuacji budzącej lęk a następnie powoli pomagać oswajać się z nią,
• odwołać się do własnych doświadczeń,
• opowiedzieć dziecku bajkę o osobie, która miała podobny problem i poradziła sobie z nim (można wykorzystać opowiadania zawarte w książce Marii Molickiej: Bajki terapeutyczne),
• jeśli uznamy, iż lęk jest bardzo silny, dezorganizuje dziecku czas lub coś nas w nim niepokoi, należy udać się do psychologa dziecięcego.

fot. pantherstock

CZEGO NIE WOLNO ROBIĆ GDY DZIECKO SIĘ BOI:

• wyśmiewać się z jego lęków,
• zawstydzać go przed innymi,
• zmuszać do stawiania czoła sytuacji lękotwórczej gdy nie jest jeszcze na to gotowe,
• niecierpliwić się,
• karać dziecko za to, że się boi,
• zakładać, że dziecko boi się z własnej lub waszej winy.