Co to jest antygen HBs i dlaczego oznaczenie go jest ważne?

Antygen HBs jest to cząstka wirusa zapalenia wątroby typu B (HBV, Hepatitis B Virus), będąca sygnałem zakażenia. Antygen HBs wykrywa się w surowicy krwi, a możliwość wykonania takiego badania ma większość obecnie funkcjonujących laboratoriów. Oznaczenie antygenu HBs wykonywane jest zwykle w przypadku wystąpienia u dziecka żółtaczki (tj. żółtego zabarwienia skóry bądź białkówek oczu). Badanie to wykonuje się także przed planowanymi zabiegami operacyjnymi (np. usunięcie migdałków) czy przed planowanym szczepieniem przeciwko wzw B u osób, które mogły zostać w przeszłości zakażone HBV, a także rutynowo w trakcie pobytu w niektórych oddziałach szpitalnych. Oznaczenie antygenu HBs jest ważne, ponieważ przewlekłe zakażenie wirusem HBV przebiega często w sposób bezobjawowy, ale pomimo to może prowadzić do marskości wątroby i jej niewydolności.

Jak można zarazić się HBV?

Rezerwuarem zakażenia jest nosiciel HBV, a materiałem zakaźnym jego krew lub inne wydaliny i wydzieliny ustrojowe, w szczególności zanieczyszczone krwią. Wirus HBV jest bardzo odporny na warunki środowiskowe i dlatego np. kropla zaschniętej krwi na powierzchni stołu może stanowić źródło zakażenia nawet przez kilka miesięcy (!!!). Do zakażenia dochodzi gdy taki materiał zakaźny ma kontakt z uszkodzoną skórą lub błoną śluzową. Tego typu sytuacja może wystąpić na przykład w momencie opatrywania rany u osoby zakażonej przez kogoś, kto wcześniej sam się skaleczył. Do zakażenia może dojść w przypadkach niewłaściwie sterylizowanych narzędzi chirurgicznych, dentystycznych, pobierania krwi w sposób niezgodny z zasadami antyseptyki w laboratoriach i szpitalach. Zakażenie może nastąpić również w trakcie zakładania kolczyków czy wykonywania tatuażu w miejscach, gdzie nie przestrzega się tych zasad, a także w przypadku niesterylizowania ostrych narzędzi w zakładach fryzjerskich czy kosmetycznych. W codziennym życiu ryzyko zakażenia stwarza stosowanie wspólnych z osobą zakażoną szczoteczek do zębów, ostrych grzebieni czy przyrządów do obcinania paznokci. W przypadku zwykłych codziennych kontaktów miedzy domownikami zakażenie jest niemożliwe. Obecnie zakażenie przez przetoczenie krwi czy preparatów krwiopochodnych jest jednym z najmniej prawdopodobnych sposobów ze względu na powszechnie stosowane czułe testy wykrywające wirusa u dawców krwi.

Co dzieje się po wniknięciu wirusa do organizmu?

Po okresie wylegania, wynoszącym od 4 tygodni do 6 miesięcy, HBV wywołuje wirusowe zapalenie wątroby (wcześniej często nazywane żółtaczką zakaźną typu B). Może ono przebiegać w sposób ostry, kończąc się po kilku tygodniach zahamowaniem mnożenia się wirusa w organizmie, lub przejść w postać przewlekłą. O przewlekłym zakażeniu HBV i przewlekłym zapaleniu wątroby typu B mówimy, gdy przeciąga się ono ponad 6 miesięcy. W takich przypadkach utrzymuje się ono zwykle przez całe lata. Prawdopodobieństwo przewlekania się zakażenia jest tym większe im młodszy jest wiek osoby zakażonej. U noworodków ryzyko przejścia zakażenia w postać przewlekłą wynosi aż 90 %, u niemowląt 60 – 70%, a dopiero powyżej 6 roku życia spada do około 10% i jest tak niskie jak u dorosłych. Należy pamiętać, że wirusowe zapalenie wątroby często przebiega bez żółtaczki, z bardzo skąpymi innymi objawami choroby (mogącymi przypominać lekką grypę) i w związku z tym często pozostaje niezauważone. Przewlekły stan zapalny w wątrobie może toczyć się bezobjawowo przez wiele lat prowadząc (zwykle po okresie 20 – 30, a nawet więcej lat) do marskości wątroby z jej niewydolnością, lub do wystąpienia nowotworu wątroby. U dzieci nie spotyka się zwykle uszkodzenia wątroby znacznego stopnia, ale dzieci przewlekle zakażone mogą być poważnie zagrożone powikłaniami w wieku dorosłym. Czasami następuje samoistne zahamowanie mnożenia się HBV w organizmie. W takim przypadku proces zapalny w wątrobie zwykle ulega wygaszeniu.

 

Jakie badania wykonuje się w przypadku zakażenia HBV?

Podstawowym badaniem mówiącym o zakażeniu jest oznaczenie antygenu HBs. W przypadku wyniku dodatniego należy oznaczyć drugi z antygenów HBV obecny w surowicy czyli HBe. Dodatni antygen HBe świadczy o tym, że wirus replikuje (czyli mnoży się w sposób aktywny). Należy także wykonać oznaczenie tzw. prób wątrobowych - stężenia bilirubiny oraz aktywności enzymów wątrobowych AlAT i AspAT. Te ostatnie wyniki świadczą o “aktywności biochemicznej” procesu zapalnego w wątrobie czyli o nasileniu niszczenia komórek wątrobowych w danym momencie. Aktywność biochemiczna może ulegać zmianie bez względu na nasilenie replikacji HBV. Badaniami specjalistycznymi stosowanymi w przewlekłym zapaleniu wątroby typu B są: oznaczenie HBV-DNA i badanie bioptatu wątroby. HBV-DNA czyli materiał genetyczny wirusa obecny w surowicy jest ostatecznym potwierdzeniem replikacji. Badanie to wykonuje się zwykle w przypadkach wątpliwych np. gdy antygen HBe jest niewykrywalny, a podwyższone próby wątrobowe mogą świadczyć o ciągłej replikacji HBV. Ocena bioptatu wątroby pozwala stwierdzić jaki jest stopień zaawansowania zmian w wątrobie (nasilenie włóknienia, cechy marskości). Badanie to wykonuje się jedynie w określonych przypadkach. Badanie USG ma ograniczoną przydatność w tym schorzeniu, albowiem wykrywa jedynie zaawansowane zmiany chorobowe w wątrobie.