Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Jest przewlekłą, nawrotową chorobą zapalną skóry, której towarzyszy nasilony świąd. Należy do jednej z najczęstszych chorób dermatologicznych, dotyczy ponad 25% dzieci i około 2-3% dorosłych. U 80 % dzieci objawy pojawiają się w 1 r.ż, a u 95% przed 5 r.ż. Jest to choroba dziedziczna, na której wystąpienie i przebieg wpływają różne czynniki środowiskowe.

Cechy AZS

Najbardziej charakterystyczną cechą w AZS jest suchość skóry. Wykwity które pojawiają się w ostrym przebiegu choroby mają najczęściej postać grudek umiejscowionych na podłożu zapalnym, zaś w przebiegu przewlekłym występują suche wykwity, złuszczanie, lichenizacja. Stan zapalny skóry zlokalizowany jest u najmłodszych dzieci na policzkach i owłosionej skórze głowy, u starszych niemowląt można zaobserwować zmiany na całym tułowiu i zewnętrznych powierzchniach kończyn, u dzieci starszych w okolicach dołów łokciowych, podkolanowych, stawów skokowych, wokół oczu, ust, na szyi, górnej części klatki piersiowej, na grzbietach rąk i stóp oraz nadgarstkach. AZS może współistnieć z alergią pokarmową oraz powietrznopochodną. U dzieci starszych nastolatków oraz dorosłych znacząco wzrasta rola alergenów kontaktowych. Zależnie od ciężkości choroby terapia obejmuje postępowanie niefarmakologiczne i farmakologiczne ogólne i miejscowe.

Leczenie

Podstawą leczenia AZS jest połączenie codziennej terapii emolientowej i właściwej pielęgnacji skóry z leczeniem przeciwzapalnym oraz unikanie kontaktu z prowokującymi alergenami i czynnikami drażniącymi. Niespecyficzne czynniki prowokujące, które mogą podrażniać skórę i powodować powstanie rumienia, to: czynniki mechaniczne (kontakt z wełną i innymi drażniącymi włóknami), chemiczne (kwasy, wybielacze, rozpuszczalniki, woda) lub biologiczne (drobnoustroje). Zalicza się do nich także dym tytoniowy, lotne składniki organiczne i spaliny samochodowe. Do swoistych czynników zaostrzających należą alergeny powietrznopochodne, szczególnie roztocza kurzu domowego.

Kluczowymi preparatami stosowanymi zarówno w zaostrzeniu jak i remisji choroby są emolienty. Obejmują one emulsje i żele do kąpieli, kremy, balsamy, szampony do włosów. Natłuszczanie suchej skóry zmniejsza świąd oraz sprzyja łagodzeniu stanu zapalnego. Regularne, częste stosowanie emolientów 3–4 razy na dobę zmniejsza konieczność stosowania miejscowych glikokortykosteroidów.

W przebiegu choroby dochodzi do uszkodzenia bariery naskórkowej. Jej odbudowę można uzyskać  stosując tzw. aktywne emolienty, tj. mieszaninę tłuszczów występujących fizjologicznie w warstwie rogowej skóry. W AZS najlepsze wyniki daje stosowanie aktywnych emolientów, w których składzie dominują ceramidy, ponieważ w tej jednostce chorobowej stwierdzany jest ich największy niedobór. Uszczelnienie bariery naskórkowej następuje po każdym zastosowaniu emolientu, ale trwała poprawa jej czynności dopiero po 2–4 tygodniach systematycznego leczenia, co jest związane z fizjologicznym procesem różnicowania się naskórka, którego końcowym produktem jest obfitująca w błony lipidowe warstwa rogowa.

fot. panthemedia

Ważnym elementem leczenia jest przywrócenie prawidłowego nawodnienia naskórka. Można je osiągnąć poprzez stosowanie emolientów zawierających obok lipidów mocznik – główny składnik naturalnego czynnika nawilżającego (natural moisturizing factor – NMF), którego rolą jest zatrzymywanie wody oraz glicerolu jako związku odpowiedzialnego za transport wody ze skóry właściwej do naskórka. U dzieci poniżej 2 roku życia nie zaleca się stosowania emolientów na bazie glikolu propylenowego ze względu na jego drażniące działanie. Niewskazane jest również nawilżanie skóry preparatami zawierającymi w składzie alergeny białkowe i hapteny takie jak owies czy orzech.