Cukrzyca to choroba metaboliczna, która charakteryzuje się zaburzeniem gospodarki węglowodanowej. Jej nieodłącznym elementem jest stan hiperglikemii, czyli podwyższonego stężenia glukozy we krwi, który wynika z braku lub niewystarczającej ilości wydzielanej przez trzustkę insuliny. Insulina jest hormonem obniżającym stężenie glukozy we krwi. W cukrzycy typu 1, częstszej u dzieci, w większości przypadków dochodzi do niszczenia wysp trzustkowych, które produkują insulinę. Wobec takiego stanu rzeczy stężenie glukozy nie może być właściwie regulowane.
Patogeneza i częstość występowania cukrzycy u dorosłych i dzieci znacznie się różni. U dzieci przeważa cukrzyca typu 1, w której istotną rolę odgrywa autoimmunologiczne niszczenie wysp trzustkowych. Proces ten może być zainicjowany przez czynniki środowiskowe (np. zakażenia wirusowe) lub może rozwijać się u osób z predyspozycja genetyczną. Mechanizm autoimmunologiczny polega na produkcji przeciwciał, które niszczą komórki trzustki. Na ten proces nie mamy, tak naprawdę, wpływu. Trochę inaczej jest w przypadku cukrzycy dorosłych. Tutaj przeważa cukrzyca typu 2.
Na rozwój cukrzycy typu 2 z pewnością ma wpływ genetyka, ale także czynniki modyfikowalne, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Do czynników modyfikowalnych należą dieta, aktywność fizyczna czy palenie tytoniu. Tak więc, tak jak u dorosłych możemy wiele uczynić, by zapobiec lub przynajmniej opóźnić wystąpienie choroby, tak u dzieci, niestety, nie mamy na to wielkiego wpływu. Natomiast możemy bardzo dużo zdziałać w kwestii wczesnego rozpoznawania i włączenia odpowiedniego leczenia.
„Mamo, chce mi się pić!”
Cukrzyca charakteryzuje się kilkoma zasadniczymi objawami, które w przypadku zarówno dzieci jak i dorosłych są podobne. Do typowych objawów cukrzycy należy polidypsja i poliuria. Pod tymi medycznymi terminami kryje się częste pragnienie przyjmowania płynów (polidypsja) oraz częste oddawanie moczu (poliuria). Z czego wynikają powyższe symptomy? Nasz organizm, fizjologicznie, dąży do utrzymania stężenia glukozy w pewnym zakresie normy. Wiele organów stoi na straży, aby to stężenie było właściwe. Jednym z takich narządów jest trzustka, która reguluje stężenie glukozy w naszym organizmie. Jeśli to stężenie jest zbyt wysokie, np. po posiłku, komórki wysp trzustkowych produkują hormon- insulinę, która doprowadza glukozę do odpowiednich narządów i jej poziom we krwi obniża się. W przypadku choroby ten mechanizm nie funkcjonuje prawidłowo. Wówczas organizm, który nie wytwarza insuliny „broni się” przed dużą zawartością cukru. Ta obrona polega na pobudzeniu ośrodka pragnienia w mózgu, by w pewien sposób „rozcieńczyć” zbyt duże stężenie glukozy. Drugą drogą jest usunięcie nadmiaru cukru z organizmu, dlatego uruchamiają się nerki, które tę nadwyżkę wydalają. Alarmujące może być zatem gdy dziecko częściej chodzi do toalety, jednocześnie częściej odczuwa potrzebę picia.
fot. panthermedia
Pamiętajmy jednak, że nie zawsze te objawy są od razu powodem do niepokoju. Dużo dzieci lubi aktywność fizyczną, podczas której, poprzez wzmożone pocenie, traci wodę i elektrolity. W tej sytuacji nasz mózg także może generować większe pragnienie. Dość charakterystycznym objawem, który występuje w cukrzycy jest częste oddawanie moczu także w nocy. Trzecim objawem, który dołącza się do pozostałych, jest systematyczne chudnięcie. Mimo prawidłowego apetytu (czasem nawet zwiększonego) może u dzieci występować niezamierzona utrata masy ciała. Do innych, mniej charakterystycznych, objawów można zaliczyć: bóle głowy, bóle brzucha, osłabienie. Czasami objawy bywają słabo wyrażone i trudno połączyć ich występowanie z toczącym się procesem chorobowym.
Diagnostyka, czyli kiedy do lekarza?
Z pewnością kiedy występuje charakterystyczna triada objawów: zwiększone pragnienie, częstsze oddawanie moczu i chudnięcie, warto poradzić się lekarza. Najprostszym i ogólnodostępnym badaniem jest oznaczenie stężenia glukozy we krwi obwodowej. Zanim jednak lekarz sięgnie po badania diagnostyczne, to przeprowadzi dokładny wywiad chorobowy. Dziecko lub rodzic będzie pytany jak długo utrzymują się objawy, jaka jest ich częstość występowania, nasilenie oraz czy w rodzinie występowała cukrzyca. Do kryteriów rozpoznania cukrzycy należy glikemia (stężenie glukozy) zmierzone niezależnie od przyjęcia posiłku, tzw. „glikemia przygodna”: powyżej 200mg/dl. Glikemia na czczo (najczęściej z porannego pobrania krwi, kiedy pacjent przychodzi do punktu pobrań po co najmniej 8 godzinnej przerwie w jedzeniu): powyżej 126 mg/dl. W tym przypadku, aby rozpoznać cukrzycę, konieczne jest potwierdzenie wyniku w ponownym badaniu.
Trzecim oznaczeniem, które obliguje lekarza do rozpoznania cukrzycy, jest wynik tzw. pomiar glukozy po doustnym obciążeniu glukozą (OGTT). Dziecko wypija roztwór glukozy (1,75g glukozy na kg masy ciała), a następnie oznaczane jest jej stężenie we krwi po dwóch godzinach. Wartością, która wskazuje na występowanie cukrzycy jest stężenie glukozy powyżej 200 mg/dl.
Czemu tak ważne jest rozpoznanie i szybkie włączenie leczenia?
Cukrzyca typu 1, w przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, charakteryzuje się małą ilością insuliny, a czasem nawet jej brakiem już w początkowych etapach choroby. Mały organizm nie jest w stanie zatem poradzić sobie z dużymi zwyżkami cukru, które mogą być toksyczne. Skrajną sytuacją, w przypadku przedłużającej się hiperglikemii, może być tzw. kwasica ketonowa. Jest to stan, w którym organizm nie jest w stanie usunąć nadmiaru glukozy i zaczyna przetwarzać ją na związki ketonowe, które mogą być bardzo szkodliwe dla dziecka. Dziecko w takim stanie jest wyraźnie osłabione, senne, prezentujące cechy odwodnienia (suche śluzówki, sucha, szorstka skóra, język trudno się porusza w jamie ustnej). Dość charakterystycznym objawem jest zapach acetonu z ust. Kwasica ketonowa objawia się silnym odwodnieniem, które może zagrażać dziecku. Do tego dołączają się bóle brzucha, wymioty oraz przyspieszony oddech. Stan ten jest poprzedzony zwiększonym pragnieniem oraz zwiększonym oddawaniem moczu. W takiej sytuacji konieczne jest szybkie zgłoszenie się na dyżur do szpitala. Szybkie rozpoznanie kwasicy ketonowej zmniejsza ryzyko powikłań i zwiększa szansę na całkowite wyleczenie.
W leczeniu cukrzycy u dzieci kluczowe jest szybkie włączenie insulinoterapii. Dobór dawki oraz sposób podania jest ustalany podczas wizyty u diabetologa. Ważnym elementem leczenia jest edukacja pacjenta oraz rodziców. Leczenie insuliną powinno być wspierane prawidłową dietą, wysiłkiem fizycznym oraz pomocą psychologiczną. To ostatnie wydaje się bardzo istotne, gdyż ważne jest aby pomóc dziecku zaakceptować chorobę i nauczyć je radzić sobie z konsekwencjami, jakie za sobą niesie. Insulinoterapia może być dla takiego młodego pacjenta nowym i trudnym elementem życia. Wspierając go w tym aspekcie mamy szanse na lepszą kontrolę cukrzycy i uniknięcie poważnych powikłań.
