Wysypka (osutka), z łac. exanthema – zmiany o różnym charakterze na skórze lub błonach śluzowych. Etymologia wysypek to cały wachlarz przyczyn. Mogą być manifestacją infekcji wirusowych, bakteryjnych, ich częstym podłożem jest reakcja alergiczna np. na leki, związki chemiczne lub składniki pokarmowe. Wysypki są objawem charakterystycznym dla wieku dziecięcego oraz jednym z najczęstszych powodów z jakim rodzice z dzieckiem zgłaszają się do lekarza pediatry. Zazwyczaj zmiany skórne o charakterze osutki nie są groźne, niemniej jednak jest kilka sytuacji w których nasza czujność powinna być podwyższona.

Plamka, grudka, pęcherzyk czyli podobne nie znaczy to samo…

Wysypki w świecie pediatrii można podzielić na kilka grup. Ten podział ułatwia diagnostykę i przyspiesza rozpoznanie. Należy zdać sobie sprawę, że zmiany skórne w przebiegu infekcji u dzieci, szczególnie o podłożu wirusowym mają bardzo podobny obraz. Niejednokrotnie obraz ten nastręcza wielu trudności w celnej diagnozie. Najważniejsze jest rozróżnienie zmian, które mogą być sygnałem niebezpiecznych infekcji, a ich szybkie rozpoznanie i włączenie leczenia może być kluczowe dla zdrowia a nawet życia. Większość wysypek ma podłoże zakażeń wirusowych, które dla wielu dziecięcego to jedna z głównych jednostek chorobowych. Myślę, że prawie każdy czytelnik pamięta ze swojego dzieciństwa dzień kiedy obudził się pokryty czerwonymi kropkami, czasem może nawet ku uciesze musiał zrezygnować z zajęć w szkole. Choroby zakaźne takie jak ospa, różyczka, mononukleoza to typowe choroby dla dzieci. Często mają podobną historie zdarzeń. Maluch w przedszkolu podczas kontaktu z rówieśnikami „przynosi” do domu wysypkę. Następnego dnia dowiadujemy się, że to nie jedyny przypadek zachorowania.

Wysypki pęcherzykowe

Do chorób przebiegających z wysypką pęcherzykową należą: ospa, półpasiec, opryszczka, mięczak zakaźny oraz choroba bostońska. Charakterystyczną zmianą pierwotną jest pęcherzyk wypełniony najczęściej treścią surowiczą. Choroby te mają dość typowy przebieg i charakterystyczne objawy. Ospa jest chorobą zakaźną przebiegającą ze zmianami w postaci pęcherzyków w różnych fazach rozwoju. To znaczy- część zmian może być w fazie pęcherzyka, a część w końcowej fazie zaschniętego strupka. Kiedy jedne zmiany zanikają, pojawiają się nowe. Dodatkowym objawem jest uciążliwy świąd, na który dobrym sposobem przynoszącym dziecku ulgę jest częsta kąpiel. Obecnie nie zaleca się natłuszczania zmian maściami i stosowania gencjany, gdyż nie przyspiesza to ustąpienia choroby, a wręcz przeciwnie, może grozić nadkażeniu. Ospa u większości dzieci przebiega łagodnie, niemniej jednak należy pamiętać o niebezpiecznych powikłaniach do których zaliczamy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych mózgu oraz zespół ataksji móżdżkowej. Półpasiec to choroba wywołana przez ten sam wirus, który odpowiedzialny jest za ospę- Herpesvirus zoster (VZV). Pólpasiec bardzo rzadko występuje u dzieci. Do typowych objawów należy wysypka pojawiająca się w określonych dermatomach skóry (jednostronnie), czyli rejonach, które mają określone unerwienie. Zmiany skórne poprzedzone są bólami tych okolic. Choroba ma charakter samoograniczający się, leczenia wymagają natomiast osoby z obniżoną odpornością i osoby starsze. Opryszczka zwykła jest wywołana przez wirusy z grupy Herpes. Najcześciej pojawia się przy spadku odporności, narażeniu na zimno oraz osłabieniu organizmu. Tylko ciężki przebieg choroby wymaga podawania leku doustnego – acyklowiru. Mięczak zakaźny to choroba o etiologii wirusowej i dużej zakaźności. W jej przebiegu występuję charakterystyczna zmiana o wyglądzie twardego pęcherzyka z białym przejaśnieniem w środku. Leczenie jest wyłącznie objawowe, w zmianach o dużym nasileniu można wykonywać zabieg łyżeczkowania lub krioterapię. Choroba bostońska (choroba rąk, stóp i ust) spowodowana jest przez wirusy z grupy Coxackie. W początkowej fazie występuje gorsze samopoczucie i podwyższona ciepłota ciała. Następnie pojawiają się wykwity na śluzówkach języka, policzków, łuków podniebiennych, na skórze dłoni i stóp. Leczenie jest wyłącznie objawowe, zmiany goją się w ciągu 7-8 dni, bez pozostawienia blizn.

fot. panthermedia

Wysypki plamisto-grudkowe

Kolejną grupą są wysypki plamisto-grudkowe. Grudka jest zmianą skórną wystającą ponad powierzchnię skóry, wyraźnie odgraniczoną, z reguły o większej spoistości, niezawierającą płynu. Podłożem grudki jest zazwyczaj czerwono-różowa plamka. Do chorób przebiegających z takim obrazem należy odra, różyczka, rumień nagły, płonica, choroba Kawasaki oraz wysypki polekowe. Odra i różyczka nie należą do częstych chorób wirusowych. Niemniej jednak z powodu spadku wyszczepialności coraz więcej zachorowań na odrę notuje się w ostatnim czasie. Powikłania w jej przebiegu, podobnie jak w ospie mogą być bardzo groźne. Zgodnie z polskim kalendarzem szczepień MMR (szczepionka przeciw odrze, różyczce i śwince) podaje się obowiązkowo wszystkim dzieciom w 13–14 miesiącu życia. Rumień nagły czyli popularnie znana ‘trzydniówka” jest niegroźną chorobą wieku dziecięcego, której przebieg jest dość charakterystyczny. W pierwszej fazie występuje gorączka, której zazwyczaj nie towarzyszą inne objawy. Po ustępowaniu gorączki pojawia się drobnogrudkowa wysypka. Leczenie jest wyłącznie objawowe i polega na podawaniu leków obniżających temperaturę np. paracetamol. Płonica to choroba bakteryjna, którą wywołuje S. pyogenes, będący także przyczyną powszechnej anginy. Te dwie choroby mają podobny przebieg, z gorączką, bólem gardła, ogólnym złym samopoczuciem, natomiast w przypadku płonicy dodatkowym objawem jest osutka skórna. Charakterystyczny jej obraz przedstawia się na twarzy dziecka. Wysypka zajmuje buźkę, bez okolicy ust i brody (tzw. trójkąt Fiłatowa). Na szczególną uwagę zasługuję choroba Kawasaki, która niestety może być groźna w powikłaniach. Jest to choroba, której etiologia nie została do końca poznana. Przebiega z zapaleniem naczyń średniego i małego kalibru, przy czym zmiany mogą obejmować naczynia wieńcowe. Do rozpoznania pełnoobjawowej choroby konieczne jest występowania gorączki przez minimum 5 dni, oraz 4 objawów z: polimorficzna wysypka skórna, obustronne zapalenie spojówek, zapalenie śluzówek jamy ustnej, nieropne zapalenie węzłów chłonnych, obrzęk a następnie łuszczenie się dłoni i stóp. W 20-35 % przypadków może być powikłana powstawaniem tętniaków naczyń wieńcowych. Choroba Kawasaki jest najczęstszą przyczyną nabytych wad serca w krajach wysoko rozwiniętych. Leczenie może być prowadzone jedynie w oddziale szpitalnym, gdyż wymaga podania dożylnego immunoglobulin.

Uwaga! Meningokoki!

Wiedza i świadomość często nas może uchronić. Szybka reakcja rodziców i rozpoznanie zakażenia przez lekarza daje duże szanse na uniknięcie komplikacji. Zakażanie meningokowe może być groźne, ale szybka reakcja i niebagatelizowanie objawów zaprowadzi do rozwoju scenariusza, który będzie miał większe szanse na dobre zakończenie. Neisseria meningitidis to bakteria, której jedynym nosicielem jest człowiek. Nie ma zatem innej możliwości zakażenia jak od drugiej osoby. Na meningokoki najbardziej narażone są dzieci pomiędzy 6 miesiącem a 2 rokiem życia oraz młodzież. Ponad 90% wszystkich zakażeń, które powoduje ten patogen to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i posocznica. Jakie objawy mogą być alarmujące? Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów jest wysypka, która pojawia się dość szybko i nie znika pod wpływem ucisku. Zmiany mogą się zlewać i tworzyć duże krwawe podbiegnięcia. Zazwyczaj dziecko jest w bardzo ciężkim stanie z towarzyszącą wysoką gorączką. Do innych objawów należą: senność, niechęć do jedzenia, wymioty, w zaawansowanej fazie – zaburzenia świadomości.

Kiedy zgłosić się do lekarza? Jakie objawy są alarmujące?

• Szybko pojawiająca się wysypka, szczególnie o charakterze krwawych wybroczyn, nie ustępująca pod wpływem nacisku na zmianę.
• Wysypka, której towarzyszy wysoka gorączka.
• Im mniejsze dziecko z wysypką, tym szybciej należy zgłosić się na dyżur. Niemowlęta i noworodki z wysoką gorączką i wysypką powinny być szybko skonsultowane z lekarzem.
• Jesli wysypce towarzyszą niepokojące objawy: wymioty, senność, niechęć do jedzenia, zaburzenia świadomości.
• Dzieci z zaburzeniami odporności powinny być objęte szczególną opieką i uwagą.