Skóra stanowi barierę pomiędzy otaczającym środowiskiem, a narządami i układami organizmu. W ciągu pierwszych lat życia stopniowo rozwija się i dopiero w wieku około 3 lat upodabnia się do skóry człowieka dorosłego. Ze względu na jej niedojrzałość, znacznie zwiększone jest ryzyko występowania podrażnień, zakażeń oraz niektórych chorób. W artykule zostały przedstawione zasady codziennej pielęgnacji skóry u niemowląt i małych dzieci oraz najczęstsze problemy skórne występujące w tym wieku.
Skóra jest jednym z najważniejszych narządów zmysłu małego dziecka - mieszczą się w niej receptory wrażliwe na ból, dotyk, zmiany temperatury. To za jej pośrednictwem maluch odkrywa otaczający go świat. Skóra pełni funkcje odpornościowe – stanowi „pierwszą linię obrony”. Zabezpiecza organizm przed zakażeniem bakteriami, wirusami i grzybami, chroni przed niekorzystnym działaniem czynników fizycznych takich jak promieniowanie UV, chemicznych np. środki kosmetyczne, higieniczne, substancje toksyczne oraz mechanicznych - otarcia, zranienia. Pełni też funkcję termoregulacyjną, zabezpiecza organizm przed utratą wody, zapewnia stabilne warunki wewnętrznemu środowisku organizmu oraz bierze udział w syntezie witaminy D.
Skóra małego dziecka nie jest w pełni dojrzała. W porównaniu do osób dorosłych charakteryzuje się mniejszą grubością (jest dwukrotnie cieńsza) oraz mniejszą elastycznością. Inne różnice to większa ilość wody w naskórku i skórze właściwej, wzmożona jej przeznaskórkowa utrata, zmniejszona ilość i inny skład lipidów, wyższe pH. Gruczoły potowe wykazują mniejszą aktywność, co wraz ze stosunkowo większą niż u dorosłych powierzchnią ciała przyczynia się do zaburzeń termoregulacji.
Wyżej wymienione odrębności sprawiają, że skóra dziecka jest bardziej podatna na zakażenia, bardziej wrażliwa na promieniowanie ultrafioletowe, charakteryzuje się zwiększonym wchłanianiem substancji znajdujących się na jej powierzchni. Ze względu na niestabilność termiczną łatwiej dochodzi do przegrzania oraz wyziębienia małego dziecka. W ciągu pierwszych 3 lat życia skóra dziecka rozwija się i upodabnia pod względem budowy i funkcji do skóry dorosłego.
Niemowlę (pierwszy rok życia)
Kąpiel niemowlęcia zaleca się wykonywać 2-3 razy w tygodniu. Jej częstotliwość należy zwiększyć wraz z nabywaniem nowych umiejętności sprzyjających większemu brudzeniu się dziecka takich jak np. samodzielne przemieszczanie i jedzenie, a także w gorące dni gdy maluch bardziej się poci.
Kąpiel niemowlęcia jest czasem przeznaczonym dla naszego maluszka, dlatego nie należy wykonywać jej w pośpiechu. Zanim ją rozpoczniemy musimy przygotować niezbędne rzeczy takie jak ręcznik z kapturem, płyn do kąpieli, wanienka wypełniona wodą o temperaturze około 37-37,5 C . Nie należy wlewać zbyt dużej ilości wody - powinna ona sięgać do bioder dziecka. Temperatura powietrza w pomieszczeniu, w którym myjemy dziecko najlepiej jeśli mieści się w granicach 21-22C. Optymalny czas trwania kąpieli wynosi kilka minut, ponieważ wskutek długiego przebywania w wodzie skóra traci naturalną warstwę ochronną, a ponadto ulega wysuszeniu, co może skutkować podrażnieniem. Podczas mycia zwróćmy uwagę na staranną higienę okolicy krocza. U chłopców należy delikatnie odciągać napletek, aby usunąć mastkę. W przypadku dziewczynek dokładnie umyjmy miejsca pomiędzy wargami sromowymi. Pamiętajmy aby zawsze w przypadku pielęgnacji okolicy pieluszkowej dziewczynek przemywać ją od przodu ku tyłowi (w kierunku pośladków). Nieprzestrzeganie tej zasady sprzyja zanieczyszczeniu stolcem przedsionka pochwy co może prowadzić do zakażenia dróg moczowych.
Preparaty, których należy używać do mycia ciała dziecka, powinny charakteryzować się neutralnym pH, być pozbawione substancji zapachowych, barwników, a także konserwantów. U dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry zaleca się stosowanie kąpieli emolientowych. Główkę maluszka, do czasu kiedy jego główkę pokrywa niewielka ilość włosów, można myć płynem używanym do kąpieli dziecka. Zwykle wystarczy to robić dwa razy w tygodniu. Po kąpieli ciało maluszka należy bardzo delikatnie osuszyć.
Kiedy zauważymy suchość lub złuszczanie naskórka, wskazane jest intensywne nawilżenie skóry dziecka emolientami przeznaczonymi dla tej grupy wiekowej. W przypadku nadżerek czy otarć naskórka na uszkodzone miejsca należy nałożyć krem barierowy. Stosowanie emolientów jest dobrym zwyczajem w przypadku dzieci ze zdrową skórą, staje się zaś niezbędne u dzieci z chorobami skóry takimi jak rybia łuska czy atopowe zapalenie skóry (AZS). Emolienty charakteryzują się działaniem natłuszczającym, nawilżającym oraz przeciwświądowym. Występują one w postaci emulsji i żelów do kąpieli, kremów, balsamów oraz szamponów do włosów. Są dostępne w aptekach. Podczas smarowania skóry dziecka preparatami nawilżającymi możemy wykonać relaksacyjny masaż maluszka, który pomoże mu odprężyć się i przygotować do snu.
Miejscem szczególnie wrażliwym i narażonym na powikłania jest okolica pieluszkowa. Kał i mocz są czynnikami podrażniającymi skórę tej okolicy, przyczyniają się one do maceracji naskórka. Aby uchronić malca przed pieluszkowym zapaleniem skóry należy zmieniać pieluszki co 3-4 godziny. Do mycia pośladków najlepiej używać ciepłej wody z żelem dla niemowląt lub łagodnych chusteczek pielęgnacyjnych. Nie należy ich natomiast stosować u dzieci z AZS, ze względu na możliwość wywoływania podrażnień. Podczas higieny okolicy pieluszkowej należy dokładnie osuszać fałdy skórne w celu uniknięcia podrażnień i odparzeń. Dobrze jest pozwolić skórze „pooddychać” i nie zakładać zbyt szybko kolejnej pieluszki. W przypadku pojawienia się zaczerwienienia zaleca się stosowanie kremów zawierających m.in. tlenek cynku, alantoinę, D-pantenol. Zaniedbanie „odparzenia” skóry w okolicy pieluszkowej może doprowadzić do powstania ran (nadżerek) i rozwoju zakażenia bakteryjnego lub grzybicy. W sytuacji nasilania się zmian skórnych należy zasięgnąć opinii lekarza, gdyż konieczne może okazać się zastosowanie leku przeciwgrzybiczego czy antybiotyku.
fot. shutterstock
Pielęgnacja skóry w lecie
W lecie należy unikać narażenia niemowląt na bezpośrednie działanie promieni słonecznych, ze względu na ryzyko powstania nowotworu skóry w przyszłości. Zaczerwienienie lub nawet oparzenie słoneczne może wystąpić już po 15 minutach przebywania w pełnym słońcu. Aby zabezpieczyć skórę malca przed niekorzystnym wpływem odbitych od otoczenia promieni wskazane jest stosowanie kremów z filtrem UVA i UVB. Dla dzieci przeznaczone są kosmetyki z filtrem mineralnym, który zamiast wnikać w skórę, tworzy na niej warstwę odbijającą promienie UV. Wybierajmy te preparaty, które mają jak najwyższy faktor - dzięki temu ochrona przez nie zapewniona będzie najskuteczniejsza. Dla niemowląt zalecane są kremy ze współczynnikiem 50+. Aplikacji kremu należy dokonać przed wyjściem z domu (kilka, kilkanaście minut wcześniej). Pamiętajmy aby kosmetyk nakładać dość obficie. Ze względu na ścieranie się preparatu podczas poruszania się dziecka oraz rozkładanie się pod wpływem promieni słonecznych obecnego w nim filtru, należy smarować skórę dziecka co około dwie godziny. Nie możemy zapominać, że pewna część promieni dociera do skóry poprzez tkaninę, dlatego smarować należy zarówno miejsca narażone na działanie słońca, jak również części ciała osłonięte ubrankiem.
