Lęk jest naturalną emocją przeżywaną przez wszystkich – zarówno dzieci jak i dorosłych. Jeżeli jego natężenie nie jest nadmierne, pełni on rolę przystosowawczą – mobilizuje do działań chroniących przez realnym zagrożeniem oraz zabezpiecza przed niezaspokojeniem potrzeb. Ułatwia uczenie się zachowań społecznych, uwrażliwia na innych, przygotowując do działania daje możliwość pokonania doznawanych trudności. Gdy trudne sytuacje kończą się pomyślnie powoduje pozytywne poczucie własnej wartości i zadowolenie z siebie.

Lęk staje się patologiczny gdy stale dominuje w zachowaniu dziecka, gdy nie pozwala na swobodą zabawę a w konsekwencji prowadzi do zaburzeń. Reakcje lękowe tracą swoją przystosowawczą funkcję i są nieadekwatne do bodźców, a niepokój wywołują sytuacje nie mające znamion zagrożenia. Dziecko doznaje uczuć stałego napięcia, oczekując przez cały czas zagrożenia, a każda nowa sytuacja jawi się jako nie do przezwyciężenia. Lękom tym towarzyszy zazwyczaj komponenta wegetatywna. Prowadzi on do chaosu w działaniach, agresji lub też bierności czy apatii.

Przeżywany lęk możemy zaobserwować w zachowaniach dziecka. Widoczne są wówczas: trudności z mówieniem, drżenie, wysoki i nerwowy śmiech, zgrzytanie zębami, niepokój ruchowy lub zahamowanie ruchowe, zachowania przymusowe: stereotypy ruchowe, ssanie kciuka, obgryzanie paznokci, stereotypy słowne, w sferze emocji - męczące napięcie, drażliwość, złość lub płaczliwość, smutek, lepkość emocjonalna, w sferze poznawczej - zapominanie, luki w pamięci, trudności w koncentracji, chaos, gonitwa myśli a potem pustka oraz w sferze wegetatywnej - suchość jamy ustnej, nadmierne ślinienie się, wzmożona perystaltyka jelit, biegunki, przyspieszony oddech oraz bicie serca, zaczerwienienie lub bladość, parcie na mocz, kał, wzmożona potliwość, rozszerzenie źrenic, nadmierne napięcie mięśniowe a także bóle głowy, brzucha, bezsenność.

fot. pantherstock

Używane pojęcie lęku różni się w pewien sposób od strachu. Strach jest emocją wrodzoną, która pojawia się jako reakcja na bodźce zagrażające, dotyczące konkretnych sytuacji. Lęk jest natomiast procesem wewnętrznym, nie związanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem.

Dziecko, by rozwijać się prawidłowo musi przejść przez pewne fazy stanów lękowych pokazując sobie i innym, że udało mu się je pokonać. Oczywiście występują tutaj różnice indywidualne (związane przede wszystkim z doświadczeniami dziecka), ale generalnie każdy wiek ma swoje właściwe mu lęki.