Okres od maja do października jest czasem największej aktywności kleszczy oraz znaczącego wzrostu zachorowań na choroby odkleszczowe. Artykuł prezentuje podstawowe wiadomości na temat odkleszczowego zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
Typowym miejscem bytowania kleszczy są obszary leśne z jednoczesnym zarastaniem wysokimi trawami i krzewami, takie jak brzegi lasów, polany, obszary nad zbiornikami wodnymi. Formy dojrzałe kleszczy bytują na wysokości nawet 1.5 metra. Z tej wysokości spadają one na ofiarę, od której wysysają krew potencjalnie zakażając ją wirusem Flavi lub bakterią Borelia.
Wirus utrzymuje się w zakażonych kleszczach przez cały okres ich aktywności, ponieważ zakażony kleszcz nie choruje, ale też nie pozbywa się spontanicznie zakażenia. Specyfika cyklu życiowego i sposobu odżywiania się kleszczy sprawia, że zakażony kleszcz może przenieść wirusa Flavi na wiele kolejnych ofiar.
Obraz kliniczny zakażenia
Okres inkubacji zakażenia wynosi 2-28 dni. Następnie występuje faza wiremii z niespecyficznymi objawami takimi jak:
- podwyższenie temperatury ciała
- objawy nieżytu górnych dróg oddechowych
- złe samopoczucie
- osłabienie apetytu
- bóle głowy i stawów
Okres ten trwa około 1 tygodnia. Następnie występuje przejściowa poprawa trwająca do 3 tygodni, po czym pojawia się druga faza choroby o znacznie cięższym przebiegu. Pojawiają się typowe objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i/lub zapalenia mózgu:
- zaburzenia świadomości
- wymioty
- bóle głowy
- niedowłady
- objawy porażenia nerwów czaszkowych
Badania pomocnicze
Nie ma patognomonicznych wyników badań pomocniczych potwierdzających zakażenie Flaviwirusem, za wyjątkiem specjalistycznych badań wirusologicznych identyfikujących Flaviwirusa w tkankach zakażonej osoby. W praktyce najpewniejszym potwierdzeniem rozpoznania jest typowy dwufazowy przebieg kliniczny z pojawieniem się objawów zapalenia mózgu i/lub opon mózgowych u pacjenta ukąszonego wcześniej przez kleszcza. O rozpoznaniu zapalenia opon rozstrzyga punkcja lędźwiowa. W porównaniu do innych wirusowych zapaleń opon, przy zakażeniu Flaviwirusem stwierdza się relatywnie wysoką pleocytozę (ponad 1000/3, a często nawet 5000/3). W rozmazie z osadu płynu mózgowo-rdzeniowego dominują limfocyty.
Leczenie, rokowanie
Leczenie jest wyłącznie objawowe. Nie ma leków działających przyczynowo i wybiórczo na wirusa Flavi. W większości przypadków rokowanie jest dobre, ale opisywano uszkodzenia nerwów czaszkowych oraz zaburzenia świadomości, mogące częściowo przetrwać nawet po wyleczeniu choroby. Śmiertelność nie jest duża, ale może sięgać 2%, co jest znaczącym zagrożeniem dla chorego.
Istnieje skuteczna szczepionka zapobiegająca zachorowaniu w przypadku zakażenia wirusem Flavi. Szczepienie zaleca się osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu choroby oraz u osób planujących pobyt na takim terenie.
