Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Według definicji przyjętej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) o niedokrwistości u dzieci poniżej 5 roku życia mówimy wtedy, gdy poziom hemoglobiny w krwinkach czerwonych jest poniżej 110 g/l (11 g%).¹³ Cechą charakterystyczną niedokrwistości z niedoboru żelaza, poza zmniejszeniem ogólnej ilości hemoglobiny, jest spadek MCHC - średniego stężenia hemoglobiny w erytrocytach, spadek MCH - średniej zawartości hemoglobiny w erytrocytach, zmniejszenie MCV - średniej objętości erytrocytów, mikrocytoza i anizocytoza, zmniejszony poziom ferrytyny w osoczu oraz zwiększony poziom całkowitej zdolności wiązania żelaza. Szacuje się, że niedokrwistość z niedoboru żelaza - w zależności od przyjętej definicji i populacji - występuje u ok. 10-50% dzieci.¹⁴ Rzeczywista częstość występowania niedokrwistości z niedoboru żelaza w pierwszych latach życia nie będzie znana dopóki nie zostaną lepiej poznane czynniki wpływające na homeostazę i regulację metabolizmu żelaza. Obecnie przyjmowane wskaźniki (Hb < 110 g/l, ferrytyna < 12 μg/l) prawdopodobnie zawyżają częstość występowania niedoboru żelaza i niedokrwistości z niedoboru żelaza.²

Następstwa niedoboru żelaza- rozwój psychomotoryczny i funkcje poznawcze

Żelazo jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Bierze udział w produkcji osłonek mielinowych włókien nerwowych i utrzymaniu ich prawidłowej funkcji. Jest także potrzebne do normalnego metabolizmu dopaminy, gdyż niedobór żelaza upośledza jej wychwyt zwrotny w mózgu. Niedobór żelaza wpływa również na przemiany oraz funkcje innych neurotransmiterów (serotoniny i GABA).^{2 3} Większość informacji o wpływie żelaza na funkcjonowanie mózgu pochodzi z badań na zwierzętach. Wykazały one, że niedobór żelaza w początkowym, krytycznym dla rozwoju mózgu okresie życia - w odróżnieniu od niedoboru w późniejszym okresie życia - powoduje zmiany w mózgu, manifestujące się zaburzeniami zachowania, które nie ustępują pomimo stosowania żelaza.^{15 16 17} Obserwacje powyższe są niezwykle ważne, gdyż sugerują, że niedobór żelaza w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego u niemowląt i małych dzieci może negatywnie wpływać na jego zawartość w tkance mózgowej, a tym samym nieodwracalnie upośledzać rozwój psychomotoryczny i funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego.

fot. ojoimages

Eksperci Komitetu Żywienia ESPGHAN² oraz Scientific Committee on Food¹¹ podsumowali wyniki badań klinicznych, których celem była ocena następstw niedoboru żelaza i niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci poniżej 2 roku życia. Uznano, że dostępne dowody naukowe nie dają podstaw do ostatecznego wnioskowania o związku pomiędzy niedoborem żelaza (przebiegającym bez lub z niedokrwistością) a zaburzeniami zdolności kognitywnych (poznawczych). Przyczyną tego może być fakt, iż badaniom poddane zostały populacje dzieci w różnym wieku, a do oceny poziomu rozwoju stosowano niejednolite testy.

Wpływ podawania żelaza na rozwój psychomotoryczny i czynności poznawczych był również przedmiotem systematycznego przeglądu piśmiennictwa opracowanego niedawno przez ekspertów Cochrane Library.¹⁸ Metaanaliza 5 badań z randomizacją, którymi objęto 180 dzieci w wieku <3 r.ż. z niedokrwistością z niedoboru żelaza, nie dała przekonujących dowodów, że podawanie żelaza ma wpływ na rozwój psychomotoryczny, który byłby dostrzegalny po 5-11 dniach leczenia. Sprzeczne wyniki dwóch badań z randomizacją (łącznie 160 dzieci) nie dają podstaw do wnioskowania, jaki jest odległy (co najmniej po 30 dniach od rozpoczęcia leczenia) efekt podawania żelaza. Wyniki analizy mają ograniczone znaczenie ze względu na niewielką liczbę objętych badaniami dzieci.

Zarówno eksperci Komitetu Żywienia, jak i autorzy systematycznego przeglądu piśmiennictwa - mając na uwadze rangę problemu - zwracają uwagę na konieczność pilnego przeprowadzenia prawidłowo zaplanowanych badań obejmujących większą liczbę pacjentów i dłuższy okres obserwacji. Przeprowadzenie badań z randomizacją u dzieci z objawowym niedoborem żelaza może być jednak trudne ze względów etycznych.² Dodatkowo warto pamiętać o trudnościach w interpretacji wyników ew. badań. Brak efektu leczenia żelazem może być bowiem spowodowany zarówno nieodwracalnymi zaburzeniami funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, jak i obecnością czynników zakłócających lub też innymi niedoborami żywieniowymi.²

Rozwój fizyczny

W wielu badaniach oceniano wpływ suplementacji żelazem na rozwój fizyczny, ale wyniki ich nie są jednoznaczne. Wykazano zarówno korzystny efekt,^{19 20} brak wpływu,^{21 22 23} a nawet - jeżeli żelazo było podawane dzieciom bez jego niedoboru - niekorzystny wpływ suplementacji żelazem na rozwój fizyczny dziecka.^{24 25}